نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم سیاسی مسائل ایران، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ، استان البرز، ایران

3 دانشجوی دکتری تخصصی علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان

چکیده

 این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و کتابخانه‌ای به دنبال بررسی روند تغییر و تحولات موقعیت ژئوپلیتیک ایران در دوره‌های قبل و بعد از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است تا بتواند چگونگی و علل این روند را مورد واکاوی و بررسی ژرفتر قرار دهد. استدلال مقاله‌، این است که روند تحولات ژئوپلیتیک ایران بسیار سریع و در دهه‌های اخیر بیشتر تحت تأثیر روند تغییر و تحولات درونی جامعه‌ ایران و توان قدرت‌زایی درونی و انقلابی بوده و عوامل خارجی و بین‌المللی نقش ثانویه را در این روند داشته است. باید توجه کرد که گسترش فعالیتهای نظامی، براساس نیازهای درونی و بیرونی و کمبود تاریخی امنیت شکل گرفت که ممکن است این واقعگرایی را تکامل بخشد و در جهت ساخت نظام امنیتی پایدار و برون‌رفت از چالشهای پیش رو در این قرن بسیار اثربخش باشد. واقعگرایی ایرانی در سیر تکوینی خود از ابتدا تاکنون از واقعیت‌های عینی داخلی، جغرافیای سیاسی و چالشهای ژئوپلیتیک منطقه‌ای و بین‌المللی تأثیر پذیرفته است. هم­چنین در جهت تعقیب منافع ملی گام برداشته، در عرصه بین‌المللی با چنین رویکردی تداوم یافته و تا حدود زیادی موفق عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

امام خمینی، سیدروح‌الله (1368). صدور انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سیدروح­الله (1385). صحیفه امام: مجموعه آثار، ج 12، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
آذری­نجف­آبادی، محمدمهدی (1390). تغییر مرکز ثقل سیاست خارجی امریکا پس از یازده سپتامبر 2001.م، فصلنامه­ سیاست خارجی، س بیست­و­پنچم، ش 3: 702 ـ 734.
آیین، یاسر (1388). تقابل آینده­گرایی ایرانی و امریکایی، فصلنامه مشرق، س‌سوم،  ش 11: 201 ـ 222.
احمدی، سیدعباس (1384). جایگاه ایران در نظریه­های ژئوپلیتیک، تهران: اولین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران.
اردستانی، حسین (1388). جنگ ایران و عراق؛ رویارویی استراتژیها، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
الهی، همایون (1386). خلیج فارس و مسائل آن، تهران: نشر قومس.
امیراحمدی، هوشنگ (1384). سیاست خارجی منطقه‌ای ایران (بخش اول)، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی اقتصادی، س هفتم، ش 12 ـ 11: 74 ـ 89.
ایزدی، جهانبخش (1390). راهبردهای تحقق تعامل مؤثر و سازنده ایران در نظام بین‌الملل، فصلنامه رهامه سیاستگذاری، س دوم، ش 3: 43 ـ 67.
حافظ­نیا، محمدرضا (1384). نقش استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز، تهران: سمت.
حافظ­نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
حشمت­زاده، محمد­باقر (1379). ارتباط و امنیت ملی در جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
خرمی، محمدعلی (1387). جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل متحد، ج 1، تهران: مرکز اسناد و دفاع مقدس.
خلیلی، محسن (1390). بایدهای ژئواکونومیک توسعه منطقه جنوب شرق ایران، فصلنامه روابط خارجی، س سوم، ش 4: 81 ـ 124.
درودیان، محمد (1378). جنگ؛ بازیابی ثبات، ج 2، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درودیان، محمد (1382). اجتناب­ناپذیری از جنگ، ج 2، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درویشی، فرهاد (1384). روابط ایران و شوروی در دوره جنگ ایران و عراق سالهای 1359 تا 1367 با تأکید بر مسئله افغانستان، فصلنامه­ راهبرد، س بیستم، ش 35: 29 ـ 52.
ر.سیوتز، کارول (1386).اتحاد شوروی و خلیج فارس در دهه 1980م، ترجمه بیژن اسدی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
رحیمی، حسن (1387). نقش رهبری سیاسی در جنگهای معاصر ایران، فصلنامه پیک­نور، س هفتم، ش 2: 102 ـ 120.
زمانی، هادی (2008).نفرین نفت: تجربه ایران؛ موانع تکوین دولت مدرن و توسعه اقتصادی در ایران، ج 2، لندن.
صفوی، یحیی (1388). مبدأ تحول در راهبردی نظامی ایران عملیات ثأمن­الائمه، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
طباطبایی، علی (1389). تأثیر قراردادهای همکاری ناتو و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد، س نوزدهم ش 55: 59 ـ 77.
علومی، ابراهیم (1387). بحران گروگانگیری و تحریم ایران، فصلنامه راهبرد، س‌هفدهم، ش 47: 98 ـ 121.
فاضلی­نیا، نفیسه (1385). ژئوپلیتیک شیعه و مسئله امنیت ملی ایران، فصلنامه شیعه‌شناسی، س چهارم، ش 13: 21 ـ 36.
مجتهدزاده، پیروز (1381). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: سمت.
محمدی، منوچهر (1384). دکترین تعامل سازنده در سیاست خارجی کشور، فصلنامه راهبرد، س اول، ش 4: 139 ـ 190.
میرحیدر، دره (1389). تحولات پنچ دهه اندیشه و جستار در جغرافیای سیاسی، مشهد: انتشارات پاپلی.
واعظی، محمود (1385). ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز، بنیانها و بازیگران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.