نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس، ایران.

2 استاد گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

اسلام یگانه دین مترقی در بین ادیان عالم است که برای اولین بار اوضاع جنگ را سامان بخشید و برای آن نظام بشردوستانه وضع کرد و برای اسیران جنگی حقوقی قائل شد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نیز در دنیا نخستین شخصیتی است که قوانین عادلانه جنگ را به طور جامع بیان و در نبردهای صدر اسلام رعایت کردند و برای اسیران حق حیات و زندگی را به رسمیت شناختند. اسیران جنگی، در نظام جهاد اسلامی دارای حقوق شناخته شده ای هستند که فراتر از حقوقی است که در کنوانسیون های ژنو مقرر شده است.به اسارت گرفتن نیروهای رزمنده دشمن اگر برای مقاصد تجاری و سوء استفاده از اسرای دشمن باشد، در قرآن به عنوان امری مخالف شئونات دین و رسالت انبیاء تلقی شده است و اگر به منظور ناتوان کردن دشمن و وادار کردن طرف متخاصم به دست کشیدن از جنگ باشد، بی گمان مجاز بوده و در راستای اهداف بشردوستانه جهاد قرار دارد.در مقاله حاضر قصد داریم با روشی توصیفی-تحلیلی به بازشناسایی قواعد مترقی در آیات قرآن کریم، سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه معصومین در زمینه رعایت حقوق اسیران جنگی در مقام نظر و عمل بپردازیم. چرا که احترام به دشمن در ارزشهای اسلامی یک التزام است؛ دین مبین اسلام مبانی احکام خود را بر کرامت و اصالت انسانیت نهاده و صیانت از آزادی و حقوق مشروع انسان را به عنوان یک اصل مورد تایید قرار داده و بر این اساس انسان چه آزاد و چه اسیر از حقوق مشروعی برخوردار است که لازم الرعایه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابراهیمی، محمد (1392). نگاهی تطبیقی به حقوق اسیران در حقوق بین­ الملل و اسلام، در: اسلام و حقوق بین‌الملل بشردوستانه، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بین­الملل بشردوستانه، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه بین­الملل.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1425). تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، جلد 4، دار احیاء التراث العربی.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (بی­تا). البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر.
ابو زهره، محمد (1415). العلاقات الدولیه فی الاسلام، الدار القومیه.
ابو یوسف، یعقوب بن ابراهیم (1399). خراج، بیروت، دارالمعرفه.
استرآبادی، احمد بن تاج‌الدین (1374). آثار احمدی تاریخ زندگانی پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله وسلم و ائمه اطهار علیهم‌السلام، تهران، میراث مکتوب.
امامی، مسعود و شوپای جویباری، رمضانعلی (1395). دانشنامه اسلام و حقوق بین­الملل بشردوستانه، چاپ اول، زمستان تهران، میزان.
آقایی، بهمن (1376). فرهنگ حقوق بشر، کتابخانه گنج دانش.
آل‌بتول، سیدمحسن (1388). حمایت از غیرنظامیان در جنگ از منظر اسناد بین­المللی و حقوق اسلام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته فقه و حقوق اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری.
آیتی، محمدابراهیم (1378). تاریخ پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، تهران، دانشگاه تهران.
باقری، سمیه (1390). بررسی تحول نظام حقوق جنگ در اسلام (با تأکید بر اندیشه سیاسی شیعه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته تاریخ تشیع.
ثقفی، محمد (1392). حقوق اسیران جنگی در شریعت اسلامی، جنگ و آثار اجتماعی آن، در اسلام و حقوق بین‌الملل بشردوستانه، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه بین­المللی.
جعفری تبریزی، محمدتقی (1367). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حبیب‌نژاد، سیداحمد (1392). حقوق اسیران جنگی در پرتو آموزه­های اسلامی با تطبیق بر کنوانسیون سوم ژنو، مجموعه‌مقالات اسلام و حقوق بین­الملل بشردوستانه، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه بین­المللی، تهران، میزان.
حجازی، محمدعلی (1394). حقوق اسیران جنگی، چاپ دوم، تهران، میزان.
حر عاملی، شیخ محمد بن حسن (1414). وسائل الشیعه، جلد 11، ، قم، موسسه آل البیت.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 31، قم، موسسه آل البیت.
حلبی، ابو صلاح تقی‌الدین بن نجم (1403). الکافی، تحقیق رضا استادی، چاپ اول، اصفهان، مکتبه امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
حلی، جعفر بن حسن (1408). شرایع الاسلام فی مسائل الحلل و الحرام (جلد اول)، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان.
خوش‌چهره، یاسر (1393). حقوق افراد در جنگ از دیدگاه اسلام با تأکید بر سخنان امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده علوم انسانی.
دریس، حامد (1395). مقایسه حقوق اسیر در فقه امامیه، اهل سنت و وهابیت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اصول‌الدین قم، گروه فقه و حقوق اسلامی، زمستان.
راوندی، ابوالحسین سعید بن هبه الله (معروف به قطب راوندی) (1405 قمری). قطب‌الدین راوندی، به کوشش سیداحمد حسینی، قابل بازیابی در پایگاه اینترنتی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) به نشانی www.cgie.org.ir/fa/article/246169
رحمانی، محمد (1392). نقش اصول و قواعد اسلامی در توسعه حقوق بشردوستانه، در: اسلام و حقوق بین‌الملل بشردوستانه، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بین­الملل بشردوستانه، مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه بین­الملل.
رشید، احمد (1353). اسلام و حقوق بین­المللی عمومی، ترجمه حسن سیدی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، نشر مرکز مطالعات عالی بین­المللی.
ریاضی، افسانه (1384). بردگی و برخی احکام اسیران جنگی در قرآن و سنت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اصول‌الدین تهران، گروه علوم قرآن و حدیث.
زحیلی، وهبه (1419 قمری). آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، دمشق: دارالفکر.
زحیلی، وهبه (1998). آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، دمشق: دارالفکر.
سادات اخوی، سید علی و ملکی عزین آبادی، روح اله (1396). «محدودیت های دارویی ناشی از تحریم های اقتصادی بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران و نقض استانداردهای حقوق بشر بین المللی»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 1 ، شماره 1، تابستان، صص 46-21.
سیاه رستمی، هاجر، حسین نژاد، کتایون و محسن افچنگی (1389). حقوق بین­الملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیری­های مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، تهران، موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
شوکانی، محمد بن علی بن محمد (1957). نیل الاوطار، شرح منتقی الاخبار (جلد 8)، قاهره، المطبعه العثمانیه المصریه.
شهید الاول (1417). الدروس الشرعیه، چاپ دوم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین
شیخ طوسی (1374). تهذیب الاحکام، تصحیح علی اکبر غفاری، جلد 3، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (1368). اسلام و حقوق بین­الملل، چاپ سوم، پاییز، شرکت سهامی انتشار.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر (1967). تاریخ طبری (جلد 6)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دار التراث.
طبری، ابوعلی (1339). مجمع‌البیان (جلد 5)، دارالمعارف الاسلامیه.
عظیمی شوشتری، عباسعلی (1392). جستاری کلی در مقررات بشردوستانه در فقه اسلامی، جلالی، غلامرضا، دومین همایش اسلام و حقوق بشردوستانه بین­المللی (مجموعه مقالات)، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1385). فقه سیاسی، جلد 6، تهران، امیرکبیر.
عمید زنجانی، عباسعلی (1391). حقوق بشردوستانه بین­المللی از منظر اسلام، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
فخر رازی، محمد بن عمر (بی­تا). التفسیر الکبیر (جلد 28)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
فضائلی، مصطفی (1398). ماهیت و مبنای تعهد به تضمین رعایت حقوق بشردوستانه از نگاه اسلام و حقوق بین­الملل، مطالعات حقوق عمومی، دوره 49، شماره 3، پاییز، صفحات 897-918.
فقیه حبیبی، علی (1395). جایگاه حقوق بشردوستانه در اسلام و اسناد بین­المللی، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره دوم، تابستان، صفحات 81-103.
کریمی، هما (1389). حقوق و مقررات جنگ در صدر اسلام تا سال 40 هجری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ اسلام، دانشگاه الزهرا سلام‌الله‌علیها.
گنجی، منوچهر (1348). حقوق بین­ا­لملل عمومی، تهران، جلد اول.
محقق داماد، سیدمصطفی (1371-1372). جزوه درس حقوق بین­الملل اسلام، دانشگاه شهید بهشتی.
محقق داماد، سیدمصطفی (1375). تدوین حقوق بشردوستانه بین‌المللی و مفهوم اسلامی آن، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 18.
محقق داماد، سیدمصطفی (1383). حقوق بشردوستانه بین­المللی، رهیافت اسلامی، چاپ اول، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
مطهری، سیدمحمدحسین (1384). تفسیر المیزان، جلد دوم.
مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، جلد 7، چاپ مروی، نوبت چهاردهم.
موسوی، سیدفضل‌الله (1394). حقوق بشردوستانه در اسلام و حقوق بین­الملل، چاپ اول، تهران، دادگستر.
موسوی، سیدفضل‌الله و فامیل زوارجلالی، امیر (1395). بررسی تطبیقی حقوق بشردوستانۀ اسلامی با کنوانسیون‌های چهارگانۀ 1949 ژنو؛ با تأکید بر رفتار با اسرای جنگی، مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 7، شماره 2، صص 753-783.
میر شریفی، سیدعلی (1395). سرنوشت اسیر در اسلام بررسی تاریخی فقهی، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).