نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد تمام و عضو هیئت علمی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

ماهیت رقابتی خاورمیانه به‌گونه‌ای است که همۀ بازیگران اصلی منطقه می‌کوشند نظم جدید را براساس منافع ملی خود تقویت کنند. در بحران سوریه عرصۀ رقابت بین دو بازیگر مهم منطقه‌ای، ایران ‌و عربستان، مبتنی بر ویژگی‌های نوواقع‌گرایانه قابل فهم است. سوال اصلی پژوهش این است که استراتژی ایران و عربستان دربارۀ بحران سوریه در قالب نظریۀ نوواقع‌گرایی چگونه قابل تبیین است؟ فرضیه بر این اساس است که استراتژی ایران در بحران سوریه، موازنه‌سازی بر بقای بشاراسد و حفظ وضع موجود، حمایـت از جریـان مقاومـت اسـلامی و جبهـۀ اول مبـارزه بـا رژیـم‌صهیونیسـتی در قالب نظریۀ نوواقع‌گرایی تدافعی است. عربستان هم با هدف حفظ منافع به کنار گذاشتن بشاراسد، در قالب نظریۀ نوواقع‌گرایی تهاجمی قابل فهم است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای است. یافته‌ها نشان می­دهد، ایران در بحران سوریه در چارچوب واقع‌گرایی تدافعی به دنبال افزایش امنیت خود در برابر تهدیدات منطقه است؛ درحالی که سیاست خارجی عربستان، با هدف افزایش قدرت منطقه‌ای، از نوع محافظه‌کارانه به سیاست خارجی تهاجمی، تغییر کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آجورلو، حسین (1390). «تحولات سوریه، ریشه‌ها و چشم‌اندازها»، فصلنامۀ مطالعات خاورمیانه، سال 18، شمارۀ 3.
بشارتی، محمدرضا (1392). «نقش کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در تحولات سوریه»، ماهنامۀ تبیان، شمارۀ 96.
برزگر، کیهان (1388). «سیاست خارجی ایران از منظر رئالیسم تدافعی و تهاجمی»، فصلنامۀ روابط خارجی، سال 1، شمارۀ 1.
برچیل، اسکات، اندرو لینکلیتر، جک دانلی، ماتیو پترسن، کریستین رویس- اسمیت، ریچارد دیویتاک و جکی ترو (1391). نظریه‌های روابط بین‌الملل، مترجمان: حمیرا مشیرزاده و روح‌الله طالبی آرانی، تهران: میزان.
پرچم‌دار، تینا (1392). «پشت پردۀ تحولات سوریه از ابتدا تاکنون»، ماهنامۀ بیداری اسلامی، سال 2، شمارۀ 6.
جهانگیری، سعید و گروسی، ناصر (1397). «بررسی و مقایسه سیاست خارجی ایران و ترکیه در مورد تحولات سوریه (ابعاد و رویکردها)»،  فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 7، زمستان، صص 47-31.
جهانگیری، سعید و زیباکلام، صادق (1398). «واکاوی تاثیر بیداری اسلامی بر تغییر حکومت کشورهای عربی (ابعاد و رویکردها)»،  فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 3، شماره 9، تابستان، صص 79-63.
خدابخشی، لیلا و نجاتی، محمد حسین (1398). «نقش ژئوپلیتیک در طراحی استراتژی امنیت ملی ایالات متحده آمریکا (بوش و اوباما)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 3، شماره 9، تابستان، صص 108-81.
دارا، جلیل و خاکی، محسن (1397). «جایگاه شبکه مسلمانان میانه‌رو در اعمال قدرت نرم آمریکا؛ با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 8، شماره 1، بهار و تابستان، 77-56،
دارابی، علی (1394). «سازه‌انگاری، چارچوبی نظری برای تبیین منازعۀ ایران و امریکا»، فصلنامۀ سیاست خارجی، شمارۀ 2، صص 52- 33.
دهشیری، محمدرضا (1397). «افول قدرت نرم آمریکا؛ دلایل و پیامدها»، دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 8، شماره 2، پاییز و زمستان، 68-35،
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (۱۳۸۹). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
رجبی، سهیل (1391). «واکاوی جایگاه و نقش استراتژیک سوریه در مناسبات منطقه‌ای»، فصلنامۀ پانزده خرداد، دورۀ 3، سال 10.
زاده‌علی، مهدی و فرشته میرحسینی (1396). «ریشه‌های ایران‌هراسی از نگاه افکار عمومی جهان عرب»، فصلنامة سیاست خارجی، سال 31، شمارۀ 2، صص182-151.
زرنچک، جوزف (1392). «آمریکا در سوریه به دنبال چیست؟»، ماهنامۀ بیداری اسلامی، سال دوم، شمارۀ 6.
سلطانی، ناصر و ناصر خورشیدی (1392). «تحولات اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا و درک سیاست خارجی آمریکا: با تأکید بر تحولات بحرین و سوریه»، فصلنامة سیاست خارجی، سال 27، شمارۀ 4، صص 946-943.
سلطانی‌نژاد، احمد، نبی‌الله ابراهیمی و مصطفی نجفی (1395). «منافع و ملاحظات قدرت‌های منطقه‌ای در بحران سوریه»، فصلنامة مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شمارۀ 17، صص 130- 101.
سلیمی، حسین و مجتبی شریعتی (1393). «منافع ملّی جمهوری اسلامی ایران، تداوم یا انقطاع حمایت از نظام کنونی سوریه»، مجلّه سیاست دفاعی، سال 23، شماره89، صص 106- 71.
سیفی‌ناجی، افسانه؛ محمدحسین جمشیدی و محسن اسلامی (1397). «بررسی و تبیین عوامل مؤثر در ایجاد و استمرار بحران سوریه بر مبنای مدل پژوهشی برچهر»، فصلنامۀ جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 10.
سیمبر، رضا، مهدی پادروند و محسن عزتی (1396). «بررسی سیاست خارجی ایران در بحران سوریه با تأکید بر نظریۀ موازنۀ تهدید (2001-2017)»، دوفصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، سال 3، شماره 1، صص 34 – 7.
سیمبر، رضا و روح‌الله قاسمیان (1393). «مؤلّفه‌های اساسی محیط امنیتی ایران و سوریه»، فصلنامة پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شمارۀ 9، صص 178- 143.
شریفیان، جمشید و همکاران (1391). تعامل و تقابل ایران و ترکیه در بحران سوریه، فصلنامۀ امنیت پژوهی، سال 11، شمارۀ 38.
شهریاری، محمدعلی، اسماعیل شفیعی و نفیسه واعظ (1395). «تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در سوریه (در چارچوب نظریۀ بازی­ها)»، فصلنامۀ مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال 5، شمارۀ 20.
صفوی، سیدسلمان (1391). «بحران سوریه در سایۀ منازعۀ موازنۀ قدرت در خاورمیانه»، فصلنامۀ دیپلماسی صلح عادلانه، شماره 8.
عبّاسی، مجید (1394). «بحران سوریه تبلور نظریۀ واقع‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ رهیافت‌ انقلاب اسلامی، سال 9، شمارۀ 32، صص 104-85.
فرزندی، عباسعلی (1391). «اهمیت راهبردی سوریه برای ایران»، ماهنامۀ پیام انقلاب، شمارۀ 62.
قاسمی، فرهاد (1393). اصول روابط بین‌الملل، تهران: میزان.
قربانی، فهیمه (1390). بحران سیاسی جاری سوریه، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
کوهکن، علیرضا و سعید تجری (1393). «بحران سوریه و سیاست‌های منطق‌های عربستان سعودی (2011-2014)»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال 3، شمارۀ 10.
متقی، ابراهیم و ابراهیم سعیدی (1394). «بررسی سیاست خارجی ایران در قبال بحران سوریه»، فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، سال 6، شمارۀ 34.
مددی، جواد (1392). «رویکرد عربستان در قبال تحولات سوریه»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال 14، شمارۀ 53.
مرادی، اسدالله و مسعود شهرام‌نیا (1394). «بحران سوریه و امنیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال 4، شمارۀ 15، پیاپی 45، صص 152- 126.
مشیرزاده، حمیرا (1390). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
نجات، سیدعلی (1393). «راهبردهای جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی درقبال بحران سوریه»، فصلنامۀ سیاست خارجی، سال 28، شمارۀ 4، صص 655- 631.
نظامی‌پور و همکاران (1395). «ارزیابی چگونگی راهبرد نوین مستشاری ایران در مقابله با گروه‌های تکفیری در سوریه»، فصلنامۀ پژوهش‌های حفاظتی- امنیتی، شمارۀ 18، صص 22- 1.
نیاکویی، امیر (1391). «بازیگران معارض در بحران سوریه»، فصلنامۀ روابط خارجی، شمارۀ 4.
نیاکویی، امیر و حسین بهمنش (1391). «بازیگران معارض در سوریه: اهداف و رویکردها»، مجلۀ روابط خارجی، شمارۀ 16.
والتز، کنت (1382). واقع‌گرایی ساختاری پس از جنگ سرد، تهران: ابرار معاصر.
والتز، کنت (1394). نظریة سیاست بین‌الملل، ترجمۀ روح‌الله طالبی‌آرانی، تهران: مخاطب.
یزدان‌پناه‌درو، کیومرث و محمدمهدی نامداری (1392). «بحران سوریه؛ با تأکید بر رویکرد نظام غرب و راهبرد ترکیه در این کشور»، دو فصلنامۀ مطالعات بیداری اسلامی، سال 2، شمارۀ 2.
Aljazeera. Iraq: ISIL says Omar al-Shishani killed in air strike (2016) https://www.aljazeera.com/news/2016/07/iraq-isil-omar-al-shishani-killed-air-strike-160713203202458.html (accessed Decemeber 9, 2018).
Ben- Itzhak, Steven (2011). Realism and Neorealism, in John T. Ishiyama and Marijke Breuning, Eds, 21st Century Political Science: A Reference Handbook, Los Angeles: Sage.
Blanga, Yehuda U. (2017(. Saudi Arabia’s Motives in the Syrian" Middle East Policy Council: 62-45.
Chulov, Martin (2012). https://www.theguardian.com/world/ 2012/jan/22/saudi-withdraw-arab-league-monitors-syria (accessed November 14, 2018).
El-Hokayem, Emile (2007). Hizballah and Syria: Outgrowing the Pro Relationship, the Washington Quarterly, 30.
Harriet, Sherwood, (2012). Arab League Urges Joint UN-Arab Peacekeeping Mission in Syria, The Guardian, February 12, http//:www.Guardian.co.Uk.
Mearsheimer, John (1994). The False Promise OF International Institutions, International Security, Vol 19, No 3
Mearsheimer, John (2001(. The Tragedy of Great Power Politics, New York, W.W. Norton.
Mearsheimer, John (1990). Back to the Future: Instability in Europe after the Cold War, International Security.
Todman, Will (2016). Gulf States’ Policies on Syria.Center for Strategic & International Studies.
Williams Samii, Abbas (2008). A Stable Structure on Shifiting Sands: Assessing the Hezbollah-Iran-Syria Relationship, the Middle East Journal, and Vol. 62.
Waltz, Kenneth (1979). Theory of International Politics, New York: Random House.